Το στρες στους ωφελούμενους των Κοινωνικών Δομών Αντιμετώπισης της Φτώχειας

Ως επαγγελματίες  κοινωνικοί λειτουργοί ακούμε και χρησιμοποιούμε καθημερινά τις έννοιες του άγχους και του στρες. Ορισμένοι μάλιστα επαγγελματίες διάφορων κλάδων ισχυρίζονται ότι είναι η ασθένεια της εποχής καθώς σύμφωνα με έρευνες βρίσκεται πίσω από τα σοβαρότερα προβλήματα σωματικής αλλά και ψυχικής υγείας. Επιλέχθηκε λοιπόν να γίνει μια σύντομη διερεύνηση και αναφορά στις παραπάνω έννοιες ως απόπειρα αποδόμησης προς την βελτίωση της διαχείρισης τους από τους επαγγελματίες του κλάδου μας.

Η έκφραση «Έχω άγχος» αποτελεί από τις πιο συχνά εκφραζόμενες συναισθηματικές καταστάσεις, άλλοτε πρόσκαιρες και άλλοτε συνεχείς και εδραιωμένες. Το άγχος είναι μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση, η οποία, σύμφωνα με τον Μάνο, όπως παρουσιάζεται στα Βασικά στοιχεία κλινικής ψυχιατρικής (1997), περιλαμβάνει μεταξύ άλλων, φόβο και πολλές φορές τρόμο σαν απάντηση σε κίνδυνο του οποίου η πηγή είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη ή μη αναγνωρίσιμη.

Ας ξεκινήσουμε με μερικούς εννοιολογικούς προσδιορισμούς. Άγχος λοιπόν, σύμφωνα με τον Sarafino (2005) είναι η κατάσταση που δημιουργείται όταν η συνδιαλλαγή του ατόμου με το περιβάλλον οδηγεί το άτομο να βιώνει μια ασυμφωνία –πραγματική ή πλασματική- μεταξύ των απαιτήσεων της κατάστασης και των βιολογικών, ψυχολογικών ή κοινωνικών ικανοτήτων –αποθεμάτων του ατόμου.

Σύμφωνα με το Λεξικό της Ψυχανάλυσης των  Lapanche και Pontalis(1986), το άγχος αποτελεί αντίδραση του ατόμου όταν βρίσκεται υπό τραυματικές συνθήκες, δηλαδή κάθε φορά που υποβάλλεται σε εισροή διεγέρσεων εσωτερικής ή εξωτερικής προέλευσης, το οποίο το άτομο είναι ανίκανο να ελέγξει.

Το στρες είναι λοιπόν η αντίδραση του ανθρώπου στο άγχος και από τη φύση του αποτελεί έναν αναγκαίο μηχανισμό ο οποίος κινητοποιεί και προστατεύει το άτομο στον κίνδυνο. Οι καταβολές του μπορούν να αναγνωριστούν στις συνθήκες ζωής των ανθρώπων των σπηλαίων όταν βίωναν  την απειλή μιας αρκούδας και έπρεπε να αναπτύξουν μηχανισμούς αποφυγής και επιβίωσης. Η αντίδραση αυτή περιγράφεται με ενδιαφέρον τρόπο ως “Fight or flight” ή αντίδραση πάλης ή φυγής. Κατά την περιγραφή αυτή όταν ένα άτομο απειλείται ενεργοποιείται το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, με το οποίο ο οργανισμός εκκρίνει μεγαλύτερα ποσοστά αδρεναλίνης. Εδώ θα ήταν σκόπιμο να γίνει παραπομπή στο http://psychology.tools όπου φαίνεται σχηματικά το σύστημα απειλής στην αντίδραση πάλης ή φυγής.

Όπως είδαμε παραπάνω, το άγχος ως κατάσταση έχει την βίωση αρκετά δύσκολων σωματικών αλλαγών οι οποίες επιφέρουν τον φόβο. Ας δούμε λοιπόν με μια πρώτη ματιά τι είναι αυτό που ενδεχομένως γεννά αυτό το φόβο στους ανθρώπους με τους οποίους συνεργαζόμαστε καθημερινά στις Δομές Άμεσης Αντιμετώπισης της Φτώχειας από τις πληροφορίες που αντλήσαμε κατά την λήψη των ιστορικών και την συμβουλευτική διαδικασία.

Εκφράζεται λοιπόν φόβος μήπως και δεν βρεθούν τα απαραίτητα τρόφιμα για την επιβίωση της οικογένειας, για ενδεχόμενες διακοπές ρεύματος ή νερού, φόβοι για ασθένειες κατά την διάρκεια του χειμώνα από έλλειψη θέρμανσης, ο φόβος του θανάτου και της ασθένειας όταν δεν υπάρχει ασφάλεια υγείας, ο φόβος της αστεγίας ή της ανεργίας. Συνεπώς, βλέπουμε ότι εκφράζεται ο φόβος της μη ικανοποίησης των βασικότερων βιολογικών αναγκών για την επιβίωση του ανθρώπου. Δυστυχώς, στις πιο πολλές περιπτώσεις ο κίνδυνος είναι υπαρκτός με αποτέλεσμα την δυσκολία των κοινωνικών λειτουργών και των υπολοίπων στελεχών των Δομών στην διαχείριση καταστάσεων άγχους και στρες των ανθρώπων που καθημερινά καλούνται να συνδιαλέγονται και να εξυπηρετούν.

Σκεφτείτε λοιπόν τώρα, πόσες «αρκούδες» βλέπει μπροστά του καθημερινά ένα άτομο που έρχεται να ζητήσει βοήθεια στις Κοινωνικές Δομές και τι επιπτώσεις μπορεί αυτή η παρατεταμένη έκθεση σε κίνδυνο να προκαλέσει στη σωματική και ψυχική του υγεία. Είναι γεγονός ότι σοβαρές ασθένειες όπως ο Διαβήτης, καρδιοπάθειες, νεοπλάσματα, αυτοάνοσα νοσήματα, προβλήματα στον θυρεοειδή και πολλές ακόμη συσχετίζονται στη διεθνή βιβλιογραφία με το άγχος και το στρες.

Τέλος, είναι σημαντικό να αναλογιζόμαστε τις επιπτώσεις που επιφέρει σε εμάς η εργασία με ανθρώπους που βρίσκονται υπό συνεχή απειλή. Ο δευτερογενής τραυματισμός (NCTSN, 2011) αποτελεί υπαρκτό κίνδυνο για τους επαγγελματίες οι οποίοι συχνά βιώνουν μεταξύ άλλων, συναισθήματα κατάθλιψης, φόβου, άγχους, ψυχοσωματικά συμπτώματα, αίσθημα κόπωσης τα οποία υπάρχουν πολλές πιθανότητες να οδηγήσουν τελικά στο γνωστό σε όλους burn out.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, φαίνεται να έχει ζωτική σημασία να αναγνωρίζουμε τις δυσκολίες και τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι οι οποίοι ζητούν καθημερινά βοήθεια από τις Δομές μας. Παράλληλα, είναι ακόμη πιο σημαντικό να αναγνωρίζουμε τους κινδύνους που ελλοχεύουν και για τους επαγγελματίες η παρατεταμένη έκθεση σε στρεσσογόνες καταστάσεις. Για αυτό ας αναλογιστούμε πόσο σημαντικό είναι να φροντίζουμε τους εαυτούς μας για να μπορούμε να φροντίσουμε τους άλλους.

Αντί κατακλείδας, μια πρόταση και επιθυμία συνάμα είναι η εποπτεία που προσφέρεται στους κοινωνικούς λειτουργούς των Δομών να επεκτείνεται και στους υπόλοιπους συναδέλφους.


Μαρίνα Τσακλιάδου 

Κοινωνική Λειτουργός Κοινωνικού Φαρμακείου

​Κοινωνικών Δομών Αντιμετώπισης της Φτώχειας στο Δήμο Ιλίου

<BACK

ΠΕΡΗΦΑΝΟΙ ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΛΗ & ΤΙΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ ΜΑΣ