BSS: The “New Kid on the Block”? Not really… Τι είναι το ESG;

του Οδυσσέα Χριστοδούλου
Ανάλυση, B.S.S.

Η ιδέα των «κοινωνικά υπεύθυνων» επενδύσεων κερδίζει συνεχώς έδαφος τα τελευταία χρόνια και πήρε «υλική υπόσταση» το 2007, όταν δημοσιεύτηκε ο πρώτος «μπούσουλας» (κατ’ ευφημισμόν οδηγός) για τον υπολογισμό του SROI (Social Return On Investment). Όσο περνούν τα χρόνια όμως, οι κοινωνικά υπεύθυνες επενδύσεις γίνονται όλο και περισσότερο δημοφιλείς.

Σήμερα, το ESG είναι το ακρωνύμιο για Environmental, Social, and Governance investing (ήτοι για Περιβαλλοντικές, Κοινωνικές και Εταιρικής Διακυβέρνησης επενδύσεις, εν τη απουσία απλούστερης μετάφρασης). Οι επενδυτές που ακολουθούν αυτή τη φιλοσοφία ενδιαφέρονται όχι μόνον για την οικονομική απόδοση των κεφαλαίων τους, αλλά και για το αν οι επενδύσεις τους τοποθετούνται σε οργανισμούς που καταβάλλουν εσκεμμένες προσπάθειες να επιβαρύνουν λιγότερο το περιβάλλον, να ωφελήσουν περισσότερο το κοινωνικό σύνολο, να συμμορφώνονται με το νομικό και κανονιστικό πλαίσιο και να διαχειρίζονται δίκαια και ωφέλιμα το ανθρώπινο δυναμικό τους κατά τη λειτουργία τους.

Με το ξεκίνημα αυτής της ιδέας (concept) από την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, αναπτύχθηκαν όροι όπως SRI (Socially Responsible Investing ή Κοινωνικά Υπεύθυνη Επένδυση), CSR (Corporate Social Responsibility ή Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη) και τώρα ESG – όλοι αυτοί εντός του φάσματος αυτού που βαφτίστηκε «Impact Investing» (ή Επιδραστική Επένδυση).

Παρόλο που οι όροι αυτοί πολλές φορές χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατα υλικά στην ίδια συνταγή, δεν είναι ίδιοι, όπως το κύμινο δεν είναι ίδιο με το μπαχάρι, παρότι είναι και τα δύο καρυκεύματα και ενίοτε -και περί ορέξεως- αντικαθιστούν το ένα το άλλο στο ίδιο πιάτο. Γιατί, ενώ τα concepts των SRI και CSR περιγράφουν τη διάθεση των επενδυτών να υποστηρίξουν επενδύσεις που έχουν κοινωνικό αντίκτυπο και -με το σκεπτικό αυτό- αποκλείουν κάποιες άλλες επενδύσεις, χωρίς όμως να μετρούν και να συγκρίνουν την απόδοση (ROI) της κάθε επένδυσης, ήτοι -ουσιαστικά- αγνοώντας τα μαθηματικά της επένδυσης, concepts όπως το SROI και το ESG ποσοτικοποιούν το αντίκτυπο της επένδυσης στους stakeholders (ή άλλως τους απανταχού ενδιαφερόμενους/επηρεαζόμενους από το μήλο της έριδος, ήτοι την εταιρία την οποία εξετάζουν για την τοποθέτηση ή όχι των κεφαλαίων τους) χρησιμοποιώντας στατιστικά που έχουν συλλεγεί ή proxies, ήτοι τιμές άλλων μεγεθών πού όμως είναι αντιπροσωπευτικά του μεγέθους που εν τέλει προσπαθούν να ποσοτικοποιήσουν, ελλείψει σχετικών στατιστικών περί του ιδίου.

Το παρόν δεν έχει ως σκοπό να συγκρίνει το ESG με τα SRI και CSR. Ο αναγνώστης μπορεί να βρει εκατοντάδες άρθρα περί τούτου. Αυτό που δεν θα βρει εύκολα είναι ένα άρθρο να συγκρίνει το προγενέστερο SROI με το σύγχρονο ESG. Και, χωρίς να θέλω να υποστηρίζω ότι η έλλειψη σχετικής αρθρογραφίας είναι εσκεμμένη ή «εκ του πονηρού», προσωπικά μου γεννά υποψίες – και παρακάτω εξηγώ γιατί.

Θα ξεκινήσω με τα 2 concepts με ιστορική σειρά, που είναι όμως αντιστρόφως ανάλογη του ειδικού βάρους τους.

Το SROI μας τριγυρνά από τα μέσα της περασμένης δεκαετίας, αλλά -ενώ στη θεωρία είναι εξαιρετικά δημοφιλές- δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στην πράξη, ακόμη και σήμερα. Ο λόγος είναι ότι, ο υπολογισμός της χρηματικής αξίας που τόσο σχολαστικά προσπαθούμε με τη χρήση του να υπολογίσουμε είναι – αν όχι εξαιρετικά δύσκολος, σύμφωνα με τη γνώμη που θα σχηματίσει ο νέος και ανεξοικείωτος χρήστης – τουλάχιστον εξαιρετικά χρονοβόρος και ενίοτε κουραστικός ακόμη και για τους παλαιότερους χρήστες/αναλυτές του.

Το ESG προσπαθεί να ποσοτικοποιήσει τα αποτελέσματα του τρόπου λειτουργίας μίας επιχείρησης όσον αφορούν το περιβάλλον, την κοινωνία και την εταιρική διακυβέρνηση. Το SROI δεν περιλαμβάνει στεγανά – υπολογίζει ποσοτικά (αν και η σωστή λέξη είναι οικονομικά και δη χρηματικά) τα αποτελέσματα του τρόπου λειτουργίας μίας επιχείρησης όσον αφορούν τους πάντες και τα πάντα. Από αυτήν την άποψη, ακόμη και ο υπολογισμός του για μία συγκεκριμένη επιχείρηση είναι δυναμικός, που σημαίνει ότι ο αναλυτής δεν εξετάζει – με τη χρήση του μοντέλου που έχει ήδη αναπτύξει – μόνον την επιδραστική εξέλιξη της λειτουργίας της επιχείρησης διαχρονικά στους ίδιους stakeholders καθώς αυτή βελτιώνεται, αλλά πάντα διερωτάται αν άφησε έξω κάποια ομάδα «επηρεαζόμενων». Και όχι μόνον αυτό, αλλά εξετάζει διεξοδικά και αν τα οφέλη μίας επιχειρηματικής ενέργειας/δραστηριότητας για τον stakeholder A ενδέχεται να αντισταθμίζονται από αρνητικές συνέπειες για τον stakeholder B ή τον Γ ή τον Δ κ.ο.κ..

Ως ένα απλοϊκό παράδειγμα πρόβλεψης SROI (γιατί υπάρχει και η αποτίμηση SROI που ακολουθεί τη δράση), φανταστείτε μία αστυνομική Δράση Χ, που εκτιμάται εκ πείρας ότι θα μειώσει τη διακίνηση ναρκωτικών ουσιών στα οικοδομικά τετράγωνα Α-Β-Γ-Δ κατά 30%. Απαντώντας στο ερώτημα αν αξίζει να αναληφθεί αυτή τη δράση, την ποσοτικοποιούμε χρησιμοποιώντας είτε άμεσα στατιστικά στοιχεία είτε αντιπροσωπευτικά αυτών (proxies), όπως αναφέραμε παραπάνω. Π.χ., μπορεί να υπολογίσουμε ότι, αυτή η μείωση του εγκλήματος:

• – Θα περιορίσει την αξία των διακινηθέντων ναρκωτικών κατά €30.000.000 ετησίως (άμεσο στατιστικό)

• – Θα περιορίσει τα εγκλήματα κατά 300 ετησίως (proxy: μέση αξία συνόλου ανθρώπινων ζωών ετησίως, υπολογισμένη βάση του μ.ό. των απολαβών των υποψηφίων θυμάτων, έστω €15.000.000 ετησίως)

• – Θα έχει διάρκεια οφέλους πενταετίας (μετά οι διακινητές θα βρουν τρόπο να παρακάμψουν τη Δράση Χ και – για να αναχαιτιστούν – θα πρέπει να ερευνηθεί άλλος τρόπος δράσης, π.χ. Δράση Ψ)

• – Θα έχει ετήσια φθορά αποτελεσματικότητας 20%

Υπολογισμός καθαρής παρούσας αξίας (NPV) του SROI της Δράσης Χ:

• – Συνολική επένδυση σε σώματα ασφαλείας, εξοπλισμό κλπ.: €100.000.000

• – Από μείωση αξίας διακινούμενων ουσιών (για ευκολία στον υπολογισμό της παρούσας αξίας εδώ, υποθέτουμε ότι τα οφέλη υπολογίζονται ένα έτος μετά την έναρξη, τόσο όσον αφορά την αξία των διακινούμενων ουσιών όσο κι όσον αφορά την αξία από τη μείωση της εγκληματικότητας παρακάτω):
  o 1ο έτος: €30.000.000 : (1+5%)1 = €28.571.429
  o 2ο έτος: €24.000.000 : (1+5%)2 = €21.768.707
  o 3ο έτος: €19.200.000 : (1+5%)3 = €16.585.682
  o 4ο έτος: €15.360.000 : (1+5%)4 = €12.636.710
  o 5ο έτος: €12.288.000 : (1+5%)5 = €9.627.970
  o Σύνολο: €100.848.000 → PV = €89.190.498

• – Από μείωση θυμάτων σχετιζόμενων με τη διακίνηση (αντεκδικήσεις, ληστείες):
  o 1ο έτος: €15.000.000 : (1+5%)1 = €14.285.714
  o 2ο έτος: €12.000.000 : (1+5%)2 = €10.884.354
  o 3ο έτος: €9.600.000 : (1+5%)3 = €8.292.841
  o 4ο έτος: €7.680.000 : (1+5%)4 = €6.318.355
  o 5ο έτος: €6.144.000 : (1+5%)5 = €4.813.985
  o Σύνολο: €50.424.000 → PV = €44.595.249

Άρα NPV SROI Δράσης Χ = (€89.190.498 + €44.595.249) – €100.000.000 = €33.785.747.

Αφού η καθαρή παρούσα αξία είναι €33.785.747, ενδεχομένως να σκεφτόμασταν να κάνουμε την επένδυση. Αλλά δεν έχουμε την πλήρη εικόνα για τον υπολογισμό του SROI, αφού ο υπολογισμός του απαιτεί πολύ περισσότερα. Με βάση τη διαδικασία του υπολογισμού SROI, θα πρέπει να μετρήσουμε αν η Δράση Χ στα ΟΤ Α-Β-Γ-Δ έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της εγκληματικότητας σε άλλα ΟΤ. Πρέπει, λοιπόν, να απαντήσουμε και στην ερώτηση αν η εγκληματικότητα μεταφερθεί στα ΟΤ Ε-Ζ-Η-Θ και Ι-Κ-Λ-Μ κ.ο.κ., να υπολογίσουμε πόσο θα αυξηθεί εκεί και, τέλος, να βρούμε το SROI της Δράσης Χ αφού αφαιρέσουμε τη ζημιά στα υπόλοιπα ΟΤ από το όφελος στο ΟΤ Α-Β-Γ-Δ.

Αυτό βέβαια θα φανεί αργότερα και στην αποτίμηση SROI όπου θα εξεταστούν όλα εκ νέου (όπως, π.χ. η πιθανότητα η Δράση Χ να μην είναι υπεύθυνη τελικά για όλο το 30% της μείωσης εγκληματικότητας γιατί -φερειπείν- τα χρόνια αυτά άρχισε να λειτουργεί στην περιοχή κι ένα κέντρο απεξάρτησης που ευθύνεται για μέρος του ποσοστού της μείωσης).

Παρότι το παράδειγμα αυτό ήταν απλοϊκό, καθώς πρόκειται μόνον για μία δράση (η λειτουργία ενός κέντρου απεξάρτησης θα μπορούσε να ήταν μία συμπληρωματική) και αυτή ακόμη περιλαμβάνει περισσότερους stakeholders (π.χ. ιατρικά κέντρα της περιοχής) από αυτούς των οποίων τα οφέλη μετρήσαμε εδώ, όπως και περισσότερα οφέλη (π.χ., αξία της μείωσης των εισαγωγών στα νοσοκομεία από τραυματισμούς ή υπερβολικές δόσεις), δίνει μία γεύση του τι συνεπάγεται ο υπολογισμός SROI είτε για μία εταιρική δράση είτε για ένα εταιρικό πρόγραμμα δράσεων.

Αντιλαμβανόμαστε, λοιπόν, ότι το SROI μετρά – με σχολαστικότατο μάλιστα τρόπο – το οικονομικό όφελος προς όλους τους stakeholders και όλα αυτά που επηρεάζει η επιχειρηματική δράση, είτε λέγονται «περιβάλλον» (π.χ. υδροφόρος ορίζοντας, ποιότητα αέρα κλπ.) είτε λέγονται «κοινωνία» (π.χ. τοπική κοινότητα, γειτονικοί οικισμοί κλπ.) είτε λέγονται «εταιρική διακυβέρνηση» (π.χ. υπάλληλοι/εργαζόμενοι, νόμιμη λειτουργία κλπ.) – για να παραλληλίσουμε και με τους 3 πυλώνες ESG.

Ας εξετάσουμε όμως τώρα και το ESG. Έστω ότι δεχόμαστε ότι είναι το ίδιο «ολιστικό» με το SROI το οποίο, όπως γνωρίζουν όσοι το χρησιμοποιούν όπως πρέπει να χρησιμοποιείται, είναι από κάθε άποψη εξονυχιστικό και δεν είναι ποτέ πεπερασμένο. Στην περίπτωση αυτή, το μόνο συμπέρασμα που μπορεί να εξαχθεί είναι ότι το ESG είναι απλά μία νέα ονομασία του SROI ή, ας πούμε, μία «ανακαίνιση» ή «makeover» του concept SROI σε μία προσπάθεια να καταστεί αυτό ευρέως αποδεκτό και, ως επακόλουθο, να το ασπασθούν περισσότερα μέλη των Δ.Σ. των επιχειρήσεων μέσω της δημιουργίας της εντύπωσης σε αυτά ότι είναι ανάγκη να αρχίσουν να το εφαρμόζουν (αυτή άλλωστε είναι η δουλειά του marketing) και να προσεγγίσουν για αυτό εταιρίες συμβούλων που – κατ’ αυτόν τον τρόπο – θα λανσάρουν το ESG ως νέο προϊόν, με τα οφέλη που για αυτές (και για τους οργανισμούς-πελάτες – δεν το αρνούμαστε) συνεπάγεται.

Και μάλλον αυτή είναι η λογική εξήγηση ύπαρξης του ESG. Η οποία ενισχύεται από το γεγονός ότι ακόμη δεν έχει προσδιοριστεί ένα συγκεκριμένο «σύμπαν μετρήσεων» των μεγεθών του, όπως αντιλαμβανόμαστε από το σύνολο της βιβλιογραφίας. Η οποία βιβλιογραφία, αφού εξηγεί την ιδέα και αναφέρει μερικά παραδείγματα τρόπου μέτρησης σε ορισμένους οργανισμούς, αναλώνεται σε εκκλήσεις περί ανάγκης να ορισθεί ένα συγκεκριμένο, κοινώς αποδεκτό σύμπαν μεγεθών για το ESG, ώστε να είναι συγκρίσιμο εντός διαφόρων sets περιπτώσεων (π.χ. μεταξύ επιχειρήσεων του ιδίου κλάδου, ώστε να μπορούν να συγκριθούν μεταξύ τους με όρους κοινωφελούς, περιβαλλοντικής ή άλλης προσφοράς). Από την άποψη αυτή, δηλαδή, το ESG είναι μία προσπάθεια να καταστεί η ιδέα του SROI πιο κοινώς αποδεκτή και τυποποιημένη (universal). Μόνον που η πρώτη εκ των εννοιών της «παγκοσμιοποίησης» αυτής είναι ωφέλιμη, αφού το SROI (ή το ESG αν θέλετε) είναι καλό να εφαρμόζεται παντού (κοινή αποδοχή), ενώ η δεύτερη ζημιογόνος, γιατί σημαίνει ότι πρέπει να εφαρμόζεται παντού (ή ανά cluster δραστηριότητας) το ίδιο, συγκρίσιμο μοντέλο. Ακόμη και στην περίπτωση που θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο – πράγμα εξαιρετικά δύσκολο από τη μία, αφού θα έβαζε στεγανά σε ένα concept του οποίου η χρησιμότητα οφείλεται εν πολλοίς στη δυναμική του και την ατέρμονη εξέλιξη/ανάπτυξη αυτού, η οποία εξ ορισμού εξαρτάται από το βαθμό οξυδέρκειας του κάθε αναλυτή χωριστά, αλλά και εξαιρετικά απλό από την άλλη, αφού ο αναλυτής μηχανικά θα μετρούσε τους παράγοντες 1, 2, 3 κ.ο.κ. και θα ένιπτε τας χείρας του – αντιλαμβάνεστε ότι θα ήταν εξαιρετικά περιοριστικό (τυποποίηση).

Δεν υπάρχει τίποτε στραβό με το SROI και το ESG ως μέσα οικονομικής μέτρησης των συνεπειών των δράσεων των διαφόρων οργανισμών. Ο φόβος για κάποιους που γνωρίζουν τα μυστικά του SROI μέσα από τη χρήση του – και η ευκαιρία που κάποιοι άλλοι βλέπουν – στην «εξέλιξη» αυτή είναι ότι το SROI θα πρέπει να μπει σε καλούπια που ως τώρα δεν γνώριζε για να γίνει ESG, και ότι πρέπει να γίνει τελικά ESG αν πρόκειται να αρχίσουν να το χρησιμοποιούν οι πάντες. Αν ο σκοπός αγιάζει τα μέσα, η «εξέλιξη» αυτή είναι είτε καλή είτε αναγκαίο κακό, ανάλογα με την οπτική του καθενός.

Η εφαρμογή του SROI είναι πάντα σημαντική. Και δεν υπάρχει λόγος ούτε όνομα να αλλάξει, ούτε να παγκοσμιοποιηθεί για να γίνει πιο εύπεπτη προς εμπορική εκμετάλλευση. Βεβαίως θα ήταν καλή η συγκρισιμότητα μεταξύ οργανισμών, για να μπορούμε να πούμε ότι οι πολιτικές του ενός συνεισφέρουν €Χ οφέλη και του άλλου €Ψ οφέλη πέραν των κερδών. Αλλά, ουσιαστικά, αυτό που έχει σημασία είναι να επιδιώκει ο κάθε οργανισμός τέτοια οφέλη και να έχει ένα εσωτερικό σύστημα που τα μετρά, ώστε να προσπαθεί να ανταγωνιστεί διαχρονικά τον εαυτό του βελτιώνοντάς τον. Αν η τυποποίηση που υπονοεί το «νέο» concept που αποκαλείται ESG είναι ο δρόμος για να γίνει πράξη παντού το SROI, ας γίνει. Γιατί, στην περίπτωση αυτή, ακόμη κι αν εισπραχθεί από κάποιους ως «αναγκαίο κακό» για τους λόγους που σχολιάσαμε, πολλά καλά εξ αυτού δυνητικώς έπονται.

Πηγή άρθρου και εικόνας: από Δελτίο Τύπου / Newsletter