Οι προσβάσιμες πηγές ανανεώσιμου γλυκού νερού αντιπροσωπεύουν μόνο το 0.6% του συνολικού υδάτινου όγκου στη Γη. Έχουμε εξαντλήσει ήδη το 1/2 των αποθεμάτων αυτών, ενώ πολλές από τις μεγάλες υδρολογικές λεκάνες υφίστανται τις συνέπειες της μόλυνσης, της ρύπανσης, της υπερεκμετάλλευσης και των πολιτικών διενέξεων. Το 2025 ο πληθυσμός της γης υπολογίζεται να είναι γύρω στα 10 δισεκατομμύρια και ένας στους τρεις κατοίκους του πλανήτη θα ζουν σε καθεστώς λειψυδρίας ή θα κινδυνεύουν άʽεσα από αυτή.
Τα υπόγεια νερά, στην Ελλάδα, είναι μια από τις σημαντικότερες πηγές προέλευσης νερού ανθρώπινης κατανάλωσης, είναι πολύ ευαίσθητα στη ρύπανση και έχουν περιορισμένη ικανότητα αυτοκαθαρισμού.
Η ευρωπαϊκή νομοθεσία που έχει ενσωματωθεί στην ελληνική έννομη τάξη, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην ολιστική προσέγγιση για την προστασία και διαχείριση των υδάτινων πόρων που εισάγει η Οδηγία-Πλαίσιο για τα νερά 2000/60, όμως η χώρα μας, καθυστερεί στην εφαρμογή της. Η ολιστική προσέγγιση περιλαμβάνει τη συνολική προστασία των νερών, την μείωση των επικίνδυνων και τοξικών ουσιών που καταλήγουν στις υδρολογικές λεκάνες και παράλληλα την αντιμετώπιση του ποσοτικού προβλήματος (πλημμύρες ? ξηρασία). Ταυτόχρονα το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής και η εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων ξηρασίας και πλημμύρων, ανάγουν το νερό σε κορυφαίο πρόβλημα του αιώνα μας και στην πλέον πιθανή αιτία πολέμων. Δυστυχώς το πρόβλημα έλλειψης μεγάλου αριθμού συγκρίσιμων στοιχείων δυσχεραίνει την αξιολόγηση των προβλημάτων και την λήψη μέτρων αντιμετώπισης. Η συλλογή όμως μεγάλου όγκου δεδομένων συναντά το πρόβλημα της ανεύρεσης οικονομικών πόρων και οργάνωσης της κεντρικής διοίκησης. Επιπλέον, η τεράστια εμπειρία των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων και του ΙΓΜΕ στον τομέα των μελετών μπορεί να χρησιμεύσει στο μέλλον για την πρόταση λύσεων άμεσα εφαρμόσιμων.
Η εκπαίδευση των διαφόρων επαγγελματικών ομάδων για την ορθολογική του χρήση και η ενημέρωση του κοινού για την εξοικονόμησή του, αποτελούν άμεσες προτεραιότητες της περιβαλλοντικής και αναπτυξιακής πολιτικής.
Η κατάληξη αστικών λυμάτων, βιομηχανικών αποβλήτων, ξε¬πλυ¬μάτων εδάφους από εντατική χρήση λιπασμάτων, αλλά και κτηνοτρο¬φικών αποβλήτων στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα, έχει ως κύριο αποτέλεσμα την αύξηση της συγκέντρωσης διαφόρων ρύπων, με αποτέλεσμα τα υπόγεια νερά να γίνονται επικίνδυνα για τον άνθρωπο και τους ζωικούς οργανισμούς.
Η ρύπανση του εδάφους με τοξικές ουσίες ή βιομηχανικά απόβλητα μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένες συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων ή άλλων τοξικών ουσιών στα υπόγεια νερά.
Μία άλλη μορφή επιβάρυνσης των υπόγειων νερών είναι η μόλυνσή τους με παθογόνους μικροοργανισμούς, που οφείλεται κυρίως σε αστικά ή κτηνοτροφικά λύματα και σε διασταλλάζοντα από χωματερές.
Επιπλέον, η εντατική άντληση των υπόγειων νερών με ρυθμό που δεν επιτρέπει την ανανέωσή τους, προκαλεί την εισβολή αλμυρού νερού από τη θάλασσα στους υδροφορείς (υφαλμύρωση υπόγειων νερών).
Η συμμετοχή της αγροτικής δραστηριότητας στη ρύπανση των υπόγειων υδάτων είναι σημαντική.
Η μη ορθή χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων ενέχει κινδύνους για την υγεία του ανθρώπου και για το περιβάλλον. Η υγεία του ανθρώπου είναι δυνατόν να επηρεαστεί από την άμεσης έκθεσης, της έμμεσης έκθεσης ή της έκθεσης τυχαίως παρευρισκομένων ατόμων ή ζώων σε παρασυρόμενο νέφος ψεκασμού.
Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή από την γεωργική δραστηριότητας, στη διασπορά των φυτοπροστατευτικών προϊόντων στο έδαφος, στην έκπλυση που προκαλεί ρύπανση υπόγειων υδάτων, στην ανεξέλεγκτη απόρριψη ληγμένων σκευασμάτων, καθώς επίσης και στον καθαρισμός του εξοπλισμού μετά τον ψεκασμό.
Το νερό είναι ο πλέον ευαίσθητος φυσικός πόρος του περιβάλλοντος καθώς η παρουσία υπολειμμάτων φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε αυτό έχει επιπτώσεις σε υδρόβιους, φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς, αλλά και σε καλλιέργειες. Επιπλέον, λόγω της ροής του νερού, η ρύπανση αυτή μπορεί να μεταφερθεί σε μεγάλες αποστάσεις και μεγάλα βάθη και να επηρεάσει ως εκ τούτου την ποιότητα του πόσιμου νερού και κατ? επέκταση την υγεία των ανθρώπων και των ζώων σε μεγάλες περιοχές.
Η λήψη μέτρων ορθότερης χρήσης των φυτοπροστατευτικών προϊόντων είναι αναγκαία προκειμένου να αποφευχθεί ή να μειωθεί η είσοδός τους στο σύστημα ?έδαφος-νερό-αέρας?. Επιπρόσθετα, η γενικότερη στρατηγική μείωσης της μεταφοράς των φυτοπροστατευτικών προϊόντων στα υδατικά συστήματα, εκτός από την υποχρεωτική εκπαίδευση-κατάρτιση των παραγωγών σε θέματα ορθής και ασφαλούς χρήσης των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, περιλαμβάνει και βελτίωση των στραγγιστικών συστημάτων στον αγρό, βελτίωση της τυποποίησης και χρήση σύγχρονων μορφών σκευασμάτων των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, αλλά και βελτίωση των μηχανημάτων ψεκασμού.
Η σύγχρονη γεωργία πρέπει να έχει ως κύριο στόχο την παραγωγή αγροτικών προϊόντων υψηλής ποιότητας και διατροφικής αξίας, ασφαλών για την υγεία του καταναλωτή, με διαδικασίες παραγωγής που δεν επηρεάζουν το περιβάλλον.
Το κλίμα της Ελλάδας, σε συνδυασμό με την γεωμορφολογική εικόνα, την γεωλογική δομή και τον έντονο τεκτονισμό της, συντελούν ώστε η κατανομή των νερών να παρουσιάζει μεγάλες διαφοροποιήσεις, τόσο χρονικά όσο και χωρικά.
Η ρύπανση του υδάτινου περιβάλλοντος έχει σημαντικές επιπτώσεις στην Δημόσια Yγεία και μπορεί να προκαλέσει σοβαρή θνησιμότητα και θνητότητα. Η πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό είναι ιδιαίτερα σημαντική για τη Δημόσια Υγεία. Η έγκαιρη ανίχνευση και αντιμετώπιση των υδατογενών ασθενειών είναι απαραίτητες, αφού οι επιπτώσεις στη Δημόσια Υγεία και στην οικονομία μπορεί να είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Πολλά από τα συμπτώματα των υδατογενών ασθενειών δεν είναι εξειδικευμένα και συχνά μοιάζουν με αυτά από τις πιο συνηθισμένες λοιμώξεις. Η έκθεση σε υδατογενείς τοξίνες σε μια υγιή ομάδα πληθυσμού μπορεί να δημιουργήσει ήπια συμπτώματα ή αυτο-ιάσιμες ασθένειες, ενώ η ίδια έκθεση σε μια ευαίσθητη ομάδα πληθυσμού όπως οι έγκυες γυναίκες, τα νεογέννητα, τα παιδιά, οι ηλικιωμένοι, οι ανοσοκατεσταλμένοι κ.λ.π μπορεί να καταλήξει σε σημαντική θνησιμότητα. Το πόσιμο νερό μπορεί να είναι μια αιτία μόλυνσης, ενώ υπάρχουν και άλλες, όπως τα νερά αναψυχής, τα νερά των κολυμβητικών δεξαμενών, τα υδάτινα πάρκα, οι ιατρικές και οδοντιατρικές συσκευές, και τα εμφιαλωμένα νερά.
Για τους λόγους αυτούς προτείνεται η εφαρμογή συστημάτων Εκτίμησης Κινδύνου για κάθε περιοχή ξχωριστά, που θα μειώσει το γραφειοκρατικό κόστος και θα ελαφρύνει την οικονομική επιβάρυνση που υποχρεώνεται σήμερα να καταβάλλει για αναλύσεις ο κάθε Δήμος.
Η παρακολούθηση της οικολογικής ποιότητας των επιφανειακών υδάτων (ποτάμια, λιμναία, μεταβατικά και παράκτια ύδατα) επιβάλλεται και σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ πρέπει να γίνεται με βιολογικά, υδρομορφολογικά και φυσικο-χημικά ποιοτικά στοιχεία. Στις περιπτώσεις που η λεκάνη απορροής ανήκει μεταξύ δύο Κρατών (όπως συμβαίνει στο χώρο των Βαλκανίων) τα Κράτη οφείλουν, να συνεργαστούν με σκοπό την παρακολούθησης της οικολογικής ποιότητας και του ενιαίου σχεδιασμού έργων διαχείρισης των διακρατικών λεκανών. Τα περισσότερα μεγάλα μας ποτάμια, όπως ο Αξιός, ο Στρυμόνας ο Αώος και άλλοι, ανήκουν σε διακρατικές υδρολογικές λεκάνες, όμως η παρακολούθηση και η διαχείριση των υδατικών πόρων γίνεται περιστασιακά χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η προστασία και η βιώσιμη πολιτική των υδατικών πόρων και η συνεργασία για την αντιμετώπιση των προβλημάτων εξαιτίας της χρήσης του νερού.
Απαιτείται πολιτική βούληση για ολοκληρωμένη διαχείριση, μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, ύπαρξη κατάλληλων υποδομών, κοινή χρηματοδότηση έργων, δικτύων παρακολούθησης, ελέγχου της οικολογικής ποιότητας, αλλαγής νοοτροπίας και εξασφάλιση αποτελεσματικής εφαρμογής.
Η εκπαίδευση, τυπική και μη, πρέπει να σχεδιάσει διδακτικά προγράμματα για υδάτινα συστήματα, καθώς έχει αποδειχθεί ότι ίσως η μόνη και σημαντικότερη διέξοδος στο πρόβλημα της ρύπανσης των υδατικών πόρων, είναι η ευαισθητοποίηση και ο σχηματισμός μιας προσωπικής αντίληψης γύρω από τις βασικές αιτίες και τις λύσεις που μπορεί να εφαρμόσει ο κάθε πολίτης για τη σταδιακή μεταβολή της αρνητικής εικόνας που παρατηρούμε σήμερα.
Θα είναι σημαντικός ο σχεδιασμός προγραμμάτων για το νερό όπου θα αναφέρονται οι βασικές παιδαγωγικές αρχές της προστασίας του και η εκπαίδευση για την αειφορία.
Η επιστημονική κοινότητα έχει την απαιτούμενη επιστημονική γνώση για να συμβάλει στην προσέγγιση του προαναφερθέντος στόχου. Για να συμβεί αυτό είναι αναγκαία η θέσπιση του κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου και η θετική διαχείριση αυτής της γνώσης από τον παραγωγό, τον καταναλωτή και τις αρμόδιες αρχές.
Η Πολιτεία είναι υποχρεωμένη να μεριμνά ώστε κάθε χρήση υδάτων να γίνεται με σκοπό
- την διατήρηση της ποιότητάς τους,
- την επάρκεια των αποθεμάτων,
- την ισότιμη κατανομή του Περιβαλλοντικού και Κοινωνικού κόστους βάσει της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει»