Διαβούλευση / Stakeholder Engagement

Η ανάγκη για διαβούλευση ή δημόσιο διάλογο δεν είναι καινούρια. Σε κάθε εποχή, κατά τη λήψη αποφάσεων, την κατάρτιση πολιτικών και τον σχεδιασμό μεγάλων έργων, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο επηρεαζόταν η ζωή ατόμων ή κοινωνικών ομάδων, θετικά ή αρνητικά. Αυτά τα άτομα και ομάδες, τα “ενδιαφερόμενα μέρη” ή “stakeholders” όπως τα αποκαλούμε πλέον, συχνά προσπαθούσαν να παρέμβουν στην απόφαση, είτε κατά τον σχεδιασμό, είτε κατά την υλοποίηση, για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους. Ο τρόπος παρέμβασης ήταν κυρίως η δημόσια διαμαρτυρία ή οι κάθε είδους κινητοποιήσεις, που σε κάποιες περιπτώσεις έφταναν στα άκρα, με επικίνδυνες συνθήκες, φυσική βία ή ακόμα και θύματα.

Στην εποχή μας, γίνεται πλέον όλο και περισσότερο συνείδηση ότι όλοι εκείνοι που επηρεάζονται από μία απόφαση ή ένα έργο πρέπει να έχουν όχι μόνο πλήρη ενημέρωση, αλλά και δυνατότητα να εκφράσουν τις απόψεις, αντιρρήσεις, ενστάσεις, διαφωνίες ή προτάσεις τους. Οι θέσεις τους οφείλουν να λαμβάνονται υπόψη και ο σχεδιασμός να προσαρμόζεται έτσι που να ικανοποιεί όλες τις πλευρές στο μέγιστο βαθμό.

Η παραπάνω διαδικασία, της “διαβούλευσης” ή του “consultation” και του “stakeholders engagement” δεν είναι απλή ή απροβλημάτιστη, αλλά έχει να αντιμετωπίσει πολλές προκλήσεις για να είναι ουσιαστική και αποτελεσματική.

Αρχικά, θα πρέπει να εξασφαλιστεί η σωστή αντιπροσώπευση όλων των ενδιαφερόμενων μερών, όχι μόνο εκείνων που απαιτούν τη συμμετοχή τους, αλλά και εκείνων που μπορεί να βρίσκονται στην αφάνεια, κυρίως των αδύναμων και ευάλωτων, όπως είναι οι υπερήλικες και τα παιδιά, οι γυναίκες, οι άνεργοι, οι μετανάστες, κάθε είδους μειονότητες και ομάδες με μειωμένη δυνατότητα παρέμβασης.

Επίσης, η διαδικασία θα πρέπει να έχει χαρακτήρα ουσιαστικό και όχι τυπικό ή προσχηματικό. Εκείνος που την υλοποιεί θα πρέπει να λειτουργεί με αντικειμενικότητα και σεβασμό προς όλους τους συμμετέχοντες, να είναι ειλικρινά διατεθειμένος να ακούσει και να κατανοήσει τις θέσεις όλων, θετικές ή αρνητικές, από όπου κι αν προέρχονται και να τις αποκωδικοποιήσει σωστά, ώστε να καταλήξει σε παραγωγικά συμπεράσματα.

Τέλος, συχνά αποτελεί δύσκολο γρίφο η ισορροπία μεταξύ θέσεων και συμφερόντων διαφορετικών ατόμων ή κοινωνικών ομάδων, πού μπορεί να είναι ανταγωνιστικά μεταξύ τους και αντικρουόμενα. Η τήρηση αυτής της λεπτής ισορροπίας είναι κρίσιμη για την επιτυχία της διαδικασίας.

Η επιτυχημένη διαβούλευση οδηγεί σε σχεδιασμό με σημαντικά πλεονεκτήματα. Έχοντας λάβει υπόψη τις θέσεις και ανάγκες των ενδιαφερόμενων μερών, γίνεται περισσότερο αποδεκτός από αυτά, με λιγότερες αντιδράσεις και καθυστερήσεις στην υλοποίηση. Μειώνονται οι επιπτώσεις και αυξάνονται τα οφέλη, κάτι που ενισχύει την κοινωνική ευημερία. Δημιουργείται εμπιστοσύνη και χτίζονται πιο ισορροπημένες σχέσεις ανάμεσα στον φορέα και την κοινωνία. Αποφεύγονται αντιδράσεις και κινητοποιήσεις, ωφελώντας την ασφάλεια και την κοινωνική συνοχή. Τέλος, η συμμετοχή όλων συμβάλλει στην καλλιέργεια μιας κουλτούρας ενεργών πολιτών, που ασχολούνται δημιουργικά με τα κοινά και χτίζουν οι ίδιοι το μέλλον τους.

Σαν δευτερογενές αποτέλεσμα, αφού ένας σχεδιασμός με την αποδοχή των ενδιαφερόμενων μερών ενσωματώνει λιγότερους κινδύνους κατά την υλοποίησή του, είναι περισσότερο ελκυστικός και για τους οργανισμούς χρηματοδότησης, που πλέον περιλαμβάνουν κατά κανόνα την ουσιαστική διαβούλευση στις προϋποθέσεις για έγκριση των υποψηφίων μεγάλων έργων.

Η διαβούλευση αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο στα χέρια κάθε φορέα, δημόσιου ή ιδιωτικού, που με σωστή χρήση μπορεί να δώσει εξαιρετικά αποτελέσματα και να προλάβει σημαντικά προβλήματα. Από την άλλη, ο σχεδιασμός και η υλοποίησή της περιλαμβάνουν αρκετές προκλήσεις και για αυτό αποτελούν αντικείμενο εξειδικευμένων οργανισμών και επαγγελματιών με σχετική τεχνογνωσία και εμπειρία.